Jack's Oorlogsverhalen

Het origineel van deze oorlogsverhalen is een verzameling brieven die geschreven zijn in het Engeland van begin jaren '40 van de 20e eeuw. In oorlogstijd dus.²

Om deze 'Brieven van Screwtape' beter te snappen is handig iets te weten over de persoon van Lewis en zijn kijk op de wereld. Dat laatste hoef je niet te bestuderen: hij heeft een spannende korte roman geschreven waarin je zijn wereldbeeld ontdekt 'tussen de regels door'.

In dit science-fiction verhaal Ver van de zwijgende Planeet (1938) ervaart de hoofdpersoon dat de aarde niet in orde is ten opzichte van de rest van het heelal. Het is 'bezet gebied'. Een introductie vind je ↪hier.¹

Over de schrijver: Jack Lewis

Jack (C.S.) Lewis

Jack schreef de brieven aanvankelijk als vervolgverhaal in een religieus blad in Oxford. Vol fantasie en humor, maar met een serieuze ondertoon.
Als veteraan (uit de Great War '14-'18) met bomsplinters in zijn lijf weet Jack wat oorlog is. De tijd die hij heeft om deze brieven te schrijven is te danken aan zijn afwezige studenten. Hoe pijnljk, maar slechts enkele decennia later is het nu hun beurt aan het front.
Het punt dat Jack indirect maakt met de timing van deze brieven is dat ook achter het front en in vredestijd zich een oorlog afspeelt, namelijk in harten van mensen. Mensen liggen naar zijn overtuiging altijd 'onder vuur'.
Met vroeg afwezige ouders, verlieservaringen en als voormalig atheïst is Jack bekend met zulke innerlijke strijd. Ondanks allerlei vroege 'tegenwind' in zijn leven is hij een gerespecteerd wetenschapper geworden³. Een kenner van middeleeuwse literatuur met bovendien een levendige geest, scherpe waarneming en een uniek inzicht in de menselijke ziel, de geschiedenis èn de moderne cultuur.
In de oorlog doet hij wat hij kan. Hij beurt de 'gewone man' op met lezingen voor de landelijke radio. Op een creatieve en originele manier probeert hij zo het denken van de Britten op te frissen.
Kort na de oorlog doet hij dat opnieuw en gaat de Oxford professor kinderboeken schrijven. Zijn visie is dat echt plezier ertoe doet en verhalen het denken van mensen vooruit kunnen helpen. Daarom maakt hij de bekende Narnia-reeks (fantasy boeken voor kinderen).
Die sprookjes bleken een trendsettende tegenbeweging in een rationele tijd vol keiharde feiten. Het waren namelijk onttoverde tijden geworden, en dat is nog steeds zo. Ondanks de oorlogen bleef er veel geloof in vooruitgang door het menselijk kunnen, de wetenschap en de techniek.
Een idee over actieve spirituele invloed kende men toen (en nu) grosso modo alleen nog vanuit de afbeeldingen van 'saters' en engelen in oude kerken, of uit de Donald Duck! Dit soort machten worden als bijgeloof gezien en niet serieus genomen in de moderne cultuur.
Zelf zegt Jack hierover: je kunt de duivel teveel aandacht geven of te weinig - in beide situaties heeft het bereikt wat het wil.
Al snel werden de verzamelde brieven uitgegeven in boekvorm als The Screwtape Letters⁴. J.R.R. Tolkien, de bedenker van Lord of the Rings was een goede vriend van Jack. Jack Lewis en Tolkien inspireerden elkaar. Jack heeft dit boek aan Tolkien opgedragen.
Dankzij deze originele uitgave voor de gewone gelovige mens plaatste TIME Jack Lewis in 1947 op de cover.

Het idee

“Play them well!”, laat Jack de duivelse brievenschrijver noteren. Onze ervaring als we zeggen 'Het lijkt wel of de duvel ermee speelt' is daarvan de echo. Want iets daarvan voelen we allemaal weleens? En dat zijn nog de zeldzame keren dat we er iets van in de gaten hebben..😣 Of je 'het kwaad' met een nuchter boerenverstand of psychologisch benadert of gelooft in een kosmische strijd tussen goed en kwaad met de mensheid als inzet: in alle gevallen zijn The Screwtape Letters de moeite waard.

Jack Lewis laat een senior devil in dit boek 31 instructieve brieven schrijven aan zijn leerling. Dat lijkt een sinister idee, maar zo leest het niet! Tussen de regels door zitten de brieven boordevol levenskunst, inzicht, humor en hulp - voor wie daar oren naar heeft.

De senior devil heet Screwtape. De junior, zijn neefje Wormwood, heeft een persoonlijke patient. Dit is een jongeman in het Engeland verwikkeld in de tweede wereldoorlog. Beiden hebben de ambitie dat deze jongeman de Hemel mist en in de hel eindigt.

De teksten van Screwtape zijn desondanks 'onderhoudend'⁵. Doordat deze ervaren devil de menselijke ziel en 'De Vijand' (de christelijke God) goed kent, leert Lewis de lezer en passant ook belangrijke positieve inzichten over het goede. Daarmee is dit zeker geen duister of occult boek.

Bovendien, natuurlijk is het idee erachter dat je met de 'inside information' deze tegenstander beter kunt weerstaan!

Sun Tzu schreef in 'The Art of War':

Prior information
Enables wise rulers
And worthy generals
To move
And conquer
Brings them succes
Beyond that of the multitude

De brieven lezen als een ‘Handboek Soldaat’ van een je te onbekende tegenstander. Het was niet zijn bedoeling dat je dit leest, maar nu je het hebt geeft het je belangrijke inzichten in zijn strategie.. Lees het boek vooral zelf⁴. Geeft dat teveel moeite, dan kun je deze samenvattingen proberen.

De aanpak

Aanpak

De patient heeft herkenbare trekjes, zodat veel lezers zich kunnen identificeren. De persoon is jong, ietwat christelijk opgevoed, leeft in een onzekere tijd, kent een voorzichtige bekering tot het christelijk geloof en andere verleidingen (ten goede en ten kwade). Zo ontwikkelt er bijvoorbeeld een liefdesrelatie en is er een ingewikkelde verhouding tot de moeder.

De samenvattingen laten deze verhaallijn verder los (des te meer reden ook het origineel te lezen) en maken er een algemeen en verkort Handboek (Vijandige) Soldaat van. Dit bevat adviezen, observaties en inzichten rond een thema. De thema's herhalen zich soms. In afwijking van het origineel is per hoofdstuk 'hij' of 'zij' gebruikt ⁶.

Jack schreef zonder hoofdstuk titels of tussenkopjes. Door deze toe te voegen gaat iets overzicht ontstaan in de onderwerpen. Het streven is gelijksoortige opmerkingen een vast icoontje en afkorting te geven (zie bij indeling).

Let op

Het belangrijkste doel is aanzetten tot denken, niet dat alles klopt of waar is. Dit is allemaal fictie, vol aannames, overdrijving én mijn subjectieve en gebrekkige interpretatie.

Indeling

De indeling van de samenvatting van een brief zal meestal ook in de volgorde van het origineel zijn, maar kan soms afwijken.

Gebruikte symbolen

👿SOP - de Standard Operating Procedure (de werkmethode).⁷
📕NOT - een SOP-note (bijkomstigheid).
🏹AIM - Algemene Informatie over Mensen
🕊️DOV - Data Over Vijand

De gedachte dat er een 'prins van de aarde' (duivel & trawanten) is die de confrontatie met de Schepper en zijn schepselen aan gaat kun je terugvinden in de Bijbel. Bijvoorbeeld als Jezus daarover vertelt in Johannes 14:30. Lewis gaat uit van die gedachte in zijn boek 'Brieven uit de hel'. ↩
De brieven vormen samen het boek 'The Screwtape Letters'. Heb dat herlezen in Frankrijk in 2024, op vakantie aan de Loire, en daar wat notities bij gemaakt. De vraag is of dit 'concept' kan werken; de bedoeling is het eerst eens met enkele brieven te proberen. ↩
Professor in Oxford, later in Cambridge. ↩
Via Faded Page is het ebook gratis (Engels). Ook in het Nederlands goed verkrijgbaar: het heet dan Brieven uit de hel, bijvoorbeeld hier. ↩↩
Je kunt ze bijna allemaal beluisteren op Youtube, ingesproken door John Cleese. ↩
Dit wijkt af van het boek: daarin is één patient - een man. Deze derde persoon enkelvoud had er vanuit oogpunt van consequente stijl eigenlijk uitgehaald moeten worden, maar daarvan gaat het wel erg serieus en negatief klinken. ↩
Bedenk dat Screwtape ooit in zijn eigen SOPs zal koken. ↩